Monday, December 28, 2020

E-තක්සලාව තුලින් අධ්‍යයනය

 

කෝවිඩ්-19 නිසා දරුවන්ගේ අධ්‍යාපනයට සිදුවූ බලපෑම අවම කිරීමට ගන්නා විවිධ ක්‍රියාමාර්ග අතර අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය ගත් තීරණයකට අනුව, සෞන්දර්ය අධ්‍යක්ෂ ආචාර්ය නිශාද් හදුන්පතිරණ සර්ගේ මෙහෙයවීමෙන් සංගීත විෂය 3වන වාරයෙහි පාඩම් ඇතුලත් DVD 7ක් නිර්මාණය කිරීමට හැකිඋනා. වෙහෙසකර දින ගණනක් ඉතා සතුටින් අවසන් කිරීමට හැකිඋනේ තම දැණුම,ශිල්පීය හැකියාවන් දරුවන් වෙනුවෙන් නිර්ලෝබීව පරිත්‍යාග කිරීමට කැපවුන විශ්වවිද්‍යාල කථිකාචාර්යවරුන්, ගුරු උපදේශකවරුන්,ගුරු භවතුන් සහ සංගීත ශිල්පීන් නිසාමය.මෙවන් අවස්ථාවලදීත් සමහරුන් දරුවන්ට ශිල්පය විකිණීමට පමණක් උත්සාහ ගන්නා අවස්ථාවක තමන්ගේ මුදල්ද වැය කරගනිමින් මේ කාර්යයට කළ කැපකිරීම වෙනුවෙන් කෘතඥතාව පළ කිරීමට මෙම සටහන තැබුවෙමි. 

අධ්‍යාපන අමාත්‍යාංශය මගින් ඉදිරියේදී මෙම DVD පාසල් මට්ටමින් දරුවන් වෙත ලබාදීමටත් , E-තක්සලාව තුලින් අධ්‍යයනය කිරීමටත් අවස්ථාව ලබාදෙනු ඇත. රාග ගීත පටිගත කිරීමේදී අසිත් සර් ,ගයාන් මල්ලි කල කැපකිරීම් වලට විෂේස යෙන්ම ස්තුතියි .සෞන්දර්ය අධ්‍යක්ෂ ආචාර්ය නිශාද් හදුන්පතිරණ සර් නොවන්නට මේ කිසිවක් සිදු නොවනු ඇත




.

Sunday, December 27, 2020

Prathama - Exam

 Past papers of Sangeeth Prathama - Vocal







WHY LEARN MUSIC

 

Why Learn Music


Nearly Everyone enjoys music whether by listening to it, singing or playing an instrument. But despite this almost universal interest, many school are choosing to do away with their music education programs. This is a mistake with schools losing not only an enjoyable subject, but a subject that can enrich students' lives and education. Read the following that is important and how it offers benefits even beyond itself.

Music training helps to develop language and reasoning.
A mastery memorization.
Students learn to improve their work.
increase coordination 
A sense of Achievement
Kids stay engaged in school
Success in society
Emotional development
Student learn pattern recognition
Better marks Scores in school work
Fine tuned auditory skills
Music builds imagination and intellectual curiosity
Music can be relaxing
Music instruments can teach discipline
Preparation for the creative economics developments
Development in creative thinking
Music can develop spatial intelligence
Kinds can learn teamwork
Responsible risk taking
Better self confidence

 



Article by A Student





Madyama - past Papers

 Past papers of Madhyama - Vocal 







    

Vocal Visharad PART II

Past papers -Vocal Visharad PART II
















Saturday, December 12, 2020

Art and Creations


Taj Mahal painted by Asith Atapattu

It was commissioned in 1632 by the Mughal emperor Shah Jahan (reigned from 1628 to 1658) to house the tomb of his favourite wife, Mumtaz Mahal; it also houses the tomb of Shah Jahan himself. It was declared a winner of the New 7 Wonders of the World (2000–2007) initiative.



Mother's  Love to the Children




Thursday, December 10, 2020

Pandit Vishnu Narayan Bhatkhande


Remembering Legendary Indian Musicologist and Vocalist Pandit Vishnu Narayan Bhatkhande on his 84th Death Anniversary (19 September 1936) ( English Hindi and Marathi Information )

Pandit Vishnu Narayan Bhatkhande (10 August 1860 – 19 September 1936) was an Indian musicologist who wrote the first modern treatise on Hindustani classical music, an art which had been propagated earlier for a few centuries mostly through oral traditions. 

During those earlier times, the art had undergone several changes, rendering the raga grammar documented in scant old outdated texts.

Background information

Born : 10 August 1860 Bombay, 

Died : 19 September 1936 (aged 76) Bombay, 

●Genres - Hindustani Classical Mewati Gharana

Years active

1875–1935





Ragas used to be classified into Raga (male), Ragini (female), and Putra (children). Bhatkhande reclassified them into the currently used thaat system. 

He noted that several ragas did not conform to their description in ancient Sanskrit texts. He explained the ragas in an easy-to-understand language and composed several bandishes which explained the grammar of the ragas. He borrowed the idea of lakshan geet from the Carnatic music scholar Venkatamakhin.

●Early life 

Vishnu Narayan Bhatkhande was born on 10 August 1860 into a Chitpavan Brahmin family in walkeshwar Bombay. While not a professional musician himself, his father, who worked for an affluent businessman, ensured that Bhatkhande and his siblings received an education in classical music. After turning fifteen, Bhatkhande became a student of the sitar and subsequently began studying Sanskrit texts that dealt with music theory. 

He completed a BA degree at Elphinstone College in Bombay in 1885. In 1887, Bhatkhande graduated with a degree in law from Bombay University and briefly pursued a career in criminal law.

In 1884, Bhatkhande became a member of Gayan Uttejak Mandali, a music appreciation society in Bombay, which broadened his experience with music performance and teaching. 

He studied at the Mandali for six years and learned a variety of compositions in both khayal and dhrupad forms under musicians such as Shri Raojibua Belbagkar and Ustad Ali Hussain.

Music was still something of a leisurely pursuit for Bhatkhande until 1900 when his wife died, followed, in 1903, by the death of his daughter. This led to him abandoning his law practice and devoting his full attention to music.

●Career 

Research in music Edit

Bhatkhande traveled throughout India, meeting with ustads and pandits, and researching music.

 He began the study of ancient texts such as the Natya Shastra and Sangeet Ratnakara.

Music notations developed by Bhatkhande

After the death of his wife and his daughter, Bhatkhande abandoned his legal practice and devoted the rest of his life to systematising the prevailing forms of Hindustani music and building on that system a coordinated theory and practice of music. During his travels in India, he spent time in the then princely states of Baroda, Gwalior, and Rampur. In Rampur he was the disciple of legendary veena Player Ustad Wazir Khan, a descendant of Miyan Tansen.

Bhatkhande's first published work, Swar Malika, was a booklet containing detailed descriptions of all prevalent ragas.

 In 1909, he published Shri Mallakshaya Sangeetam, in Sanskrit, under the pseudonym 'Chatur-pandit'. 

To make this cultural heritage accessible to the common man, he published commentary on his own Sanskrit grantha in Marathi over a span of several years; it was published over four volumes bearing the title: Hindustani Sangeet Paddhati. These volumes form today the standard text on Hindustani music, an indispensable starting point for any student of Hindustani Classical Music. 

His disciple S N Ratanjankar, famous musician Shri.

 Dilip Kumar Roy, Ratanjankar's disciple K. G. Ginde, S.C.R. Bhatt, Ram Ashrey Jha 'Ramrang', Sumati Mutatkar and Krishna Kumar Kapoor are among the notable scholars who followed in the footsteps of Bhatkhande. 

His notation system became standard and though later scholars like Pandit V. D. Paluskar, Pandit Vinayakrao Patwardhan and Pandit Omkarnath Thakur introduced their improved versions, it remained a publisher's favourite. It suffered a setback with onset of desktop publishing, which found inserting marks above and below Devanagari text cumbersome; as a result, books carrying compositions yielded to theoretical texts. 

A recently developed notation system Ome Swarlipi follows the logical structure introduced by Pt. Bhatkhande but uses symbols instead of Devanagari alphabets.

After travelling widely and having discussions with practitioners of various schools, Bhatkhande arranged all the ragas of Hindustani classical music across 10 musical scales, called thaats. 

Though the thaats do not encompass all possible ragas, they do cover the vast majority, and are a key contribution to Indian musical theory. The thaat structure corresponds to the melakarta system of raga arrangement in Carnatic music, the south Indian variety of Indian classical music.

Bhatkhande wrote all of his works under one of the two pseudonyms, Vishnu Sharma and Chaturpandit.

●Institutions 

Bhatkhande on a 1961 stamp of India

Bhatkhande started schools and colleges in India for systematic teaching of Hindustani music. In 1916, he reorganized the Baroda state music school, and later, with the help of the Maharaja of Gwalior, established the Madhav Music College in Gwalior.

In 1926, Rai Umanath Bali and his nephew Dr. Rai Rajeshwar Bali, then education minister of United Provinces, established Marris College of Music in Lucknow, Bhatkhande preparing the course material. The college was later renamed Bhatkhande College of Hindustani Music, and is now known as Bhatkhande Music Institute (Deemed University). Preparation of that course material was a landmark achievement of Bhatkhande since musical knowledge used to be passed on orally in earlier times from Gurus and Ustads to their disciples.

Bhatkhande prepared the Hindustani Sangeet Kramik Pustak Maalika as a series of textbooks. He also started the tradition of the All India Music Conferences to provide a common platform for discussion between Hindustani and Carnatic classical musicians.

●Death 

Bhatkhande suffered paralysis and a thigh fracture in 1933. 

He died on 19 September 1936, during Ganeshotsav in Mumbai[clarification needed].

●Bibliography 

Shrimallakshya-sangeetam – 

A treatise, in Sanskrit, on the theory of music in slokas and describing the important ragas. (Lakshya=current)

Lakshan Geet Sangrah in three parts. Compositions descriptive of the Ragas, giving their characteristics in songs composed by Pandit Bhatkhande.

Hindustani Sangeet Paddhati in 4 parts – A commentary on the Lakshya Sangeetam in Marathi. It is a detailed study and discussion of the theory of music and explanation of 150 Ragas of Hindustani music. This important work has been translated into Hindi.

Kramik Pustak Malika – This book was published in six parts. It is a detailed textbook of Hindustani music, describing all the important Ragas, their theory and illustrated with well-known compositions in notations. It contains about 1,200 such compositions.

Swara Malika (in Gujarati characters) Notation of Ragas in swara and tala.

A comparative Study of the Music Systems of the 15th, 16th, 17th and 18th Centuries (in English).

Historical Survey of the Music of India.

Geet Malika – which was originally published in 23 monthly issues, each containing 25 to 30 classical compositions of Hindustani Sangeet in notation.

Abhinav Raga Manjari – A treatise on the Ragas of Hindustani music, each being described briefly in one sloka in Sanskrit.

Abhinav Tala Manjari – A textbook in Sanskrit on the Talas

●Manuscripts edited by Bhatkhande 

Swara Mela Kalanidhi by Ramamatya

Chaturdandi Prakashika by Venkatamakhin

Raga Lakshanam

Raga Tarangini by Lochan

Raga Tatva Vibodh by Shriniwas

Sadraga Chandrodaya by Pundarik Vithal

Raga Manjari by Pundarik Vithal

"Raga Mala" by Pundarik Vithal

Nartan Niranaya by Kashinath Shashtri Appa Tulsi

Sangeet Sudhakar by Kashinath Shashtri Appa Tulsi

Sangeet Kalp Drumankur by Kashinath Shashtri Appa Tulsi

Raga Chandrika by Kashinath Shashtri Appa Tulsi

Raga Chandrika Sar (Hindi)

●Legacy 

In 2020, a writer using pseudonym, ShaniGayak, published the book, "Nai Vaigyanik Paddhati" (New Scientific System) that can be considered an extended scientific expansion of the basic theory presented in Bhatkhande Sangeet Shastra. This book is an effort to correct any existing flaws in the theory to make Indian Classical Music more suitable for educational learning as it is based on pattern learning, a scientific classification system and it explain a single rule to expand any raga from its basic definition.

Article by : Sangeethnipun Sasthrapathi Asith Atapattu

Senior Lecturer at University of Visual and Performing Arts Colombo 07, Sri  Lanka.


आज 84 वि पुण्यतिथी

पंडित विष्णु नारायण भातखंडे (१० अगस्त, 1860 – १९ सितंबर, १९३६) हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीत के विद्वान थे। आधुनिक भारत में शास्त्रीय संगीत के पुनर्जागरण के अग्रदूत हैं जिन्होंने शास्त्रिय संगीत के विकास के लिए भातखंडे संगीत-शास्त्र की रचना की तथा कई संस्थाएँ तथा शिक्षा केन्द्र स्थापित किए। इन्होंने इस संगीत पर प्रथम आधुनिक टीका लिखी थी। उन्होने संगीतशास्त्र पर "हिंदुस्तानी संगीत पद्धति" नामक ग्रन्थ चार भागों में प्रकाशित किया और ध्रुपद, धमार, तथा ख्यात का संग्रह करके "क्रमिकपुस्तकमालिका" नामक ग्रंथ छह भागों में प्रकाशित किया।

●पृष्ठभूमि की जानकारी

मूल भारत

शैलियां हिन्दुस्तानी शास्त्रीय संगीत, मेवाती घराना

शास्त्रीय गायक

सक्रिय वर्ष 1860 - 1936

आरंभिक जीवन संपादित करें

इनका जन्म मुंबई प्रान्त के बालकेश्वर नामक ग्राम में 10 अगस्त, 1860 ई. को हुआ। इनके माता-पिता संगीत के विशेष प्रेमी थे, अतः बालकाल्य से ही इन्हें गाने का शौक हो गया। कहा जाता है कि माता से सुने गीतों को वे ठीक उसी प्रकार नकल करके गा देते थे। इतने छोटे बालक की संगीत में विशेष रुचि देख कर उनके माता-पिता को अनुभव हुआ कि इस बालक को संगीत की ईश्वरीय देन है। इसलिए उन्होंने उसकी उचित शिक्षा की व्यवस्था की। इन्होंने 1883 में बी॰ ए॰ और 1890 में एल-एल॰ बी॰ की परीक्षा पास की। सन् 1913 ई. से, जब इन पर रोगों का आक्रमण हुआ, इनका स्वास्थ्य बिगड़ गया। तीन साल की लम्बी बीमारी के बाद 19 सितम्बर, 1936 को इनका निधन हो गया।

●संगीत शिक्षा एवं शोध संपादित

भातखण्डे स्वरलिपि

संगीत का अंकुर तो उनके हृदय में बाल्य-काल से था ही, कुछ बड़े होने पर इनको भारतीय संगीत कला के प्रसिद्ध कलाकारों को सुनने का भी अवसर प्राप्त हुआ, जिससे वे बहुत प्रभावित हुए और सोई हुई संगीत-जिज्ञासा जाग उठी। इसके बाद इन्हें संगीत कला को अdhiक गहराई से जानने की इच्छा हुई। इसलिए इन्होंने मुंबई आकर 'गायक उत्तेजन मंडल' में कुछ दिन संगीत शिक्षा प्राप्त की और कई पुस्तकों का अध्ययन किया।

सन् 1907 में इनकी ऐतिहासिक संगीत यात्रा आरंभ हुई। सबसे पहले ये दक्षिण की ओर गए और वहाँ के बड़े-बड़े नगरों में स्थित पुस्तकालयों में पहुंचकर संगीत सम्बन्धी प्राचीन ग्रन्थों का अध्ययन किया।

वे दक्षिण भारत के अनेक संगीत विद्वानों के साथ संगीत चर्चा में शामिल हुए। वहीं पर इन्हें पं॰ वेंकटमखी के 72 थाटों का भी पहली बार पता चला। इसके बाद पंडित जी ने उत्तरी तथा पूर्वी भारत की यात्रा की। इस यात्रा में उन्हें उत्तरी संगीत-पद्धति की विशेष जानकारी हुई। विविध कलावंतों से इन्होंने बहुत से गाने भी सीखे और संगीत-विद्वानों से मुलाकात करके प्राचीन तथा अप्रचलित रागों के सम्बन्ध में भी कुछ जानकारी प्राप्त की। इसके बाद इन्होंने विजयनगरम्, हैदराबाद, जगन्नाथपुरी, नागपुर और कलकत्ता की यात्रायें कीं तथा सन् 1908 में मध्य प्रदेश और उत्तर प्रदेश के विभिन्न नगरों का दौरा किया।

देश भर के राजकीय, देशी राज्यांतर्गत, संस्थागत, मठ-मंदिर-गत और व्यक्तिगत संग्रहालयों में हस्तलिखित संगीत ग्रंथों की खोज और उनके नामों का अपने ग्रंथों में प्रकाशन, देश के अनेक हिंदू मुस्लिम गायक वादकों से लक्ष्य-लक्षण-चर्चा-पूर्वक सारोद्धार और विपुलसंख्यक गेय पदों का संगीत लिपि में संग्रह, कर्णाटकीय मेलपद्धति के आदर्शानुसार राग वर्गीकरण की दश थाट् पद्धति का निर्धारण। इन सब कार्यो के निमित्त भारत के सभी प्रदेशों का व्यापक पर्यटन किया। संस्कृत एवं उर्दू, फ़ारसी, संगीत ग्रंथों का तत्तद्भाषाविदों की सहायता से अध्ययन और हिंदी अंग्रेजी ग्रंथों का भी परिशीलनकर। अनेक रागों के लक्षणगीत, स्वरमालिका आदि की रचना और तत्कालीन विभिन्न प्रयत्नों के आधार पर सरलतानुरोध से संगीत-लिपि-पद्धति का स्तरीकरण किया।

●संगीत संवर्धन एवं प्रचार कार्य संपादित 

भारत सरकार ने १९६१ में विष्णु नारायण भातखण्डे की स्मृति में डाक टिकट जारी किया।

संगीत-शिक्षा-संस्थाओं से सम्बन्ध संपादित करें

मैरिस कॉलेज (वर्तमान भातखंडे संगीत विद्यापीठ, लखनऊ) माधव संगीत विद्यालय, ग्वालियर, एवं संगीत महाविद्यालय, बड़ोदा, की स्थापना अथवा उन्नति में प्रेरक सहयोगी रहे।

●संगीतपरिषदों का आयोजन संपादित 

1916 में बड़ोदा में देश भर के संगीतज्ञों की विशाल परिषद् का आयोजन किया। तदनंतर दिल्ली, बनारस तथा लखनऊ में संगीत परिषदें आयोजित हुई।

●संगीत सम्मेलन का आयोजन संपादित

संगीत कला का विशेष ज्ञान प्राप्त करने एवं उसके प्रचार करने के लिए उन्होंने विविध स्थानों में संगीत सम्मेलन कराने का निश्चय किया। इसके लिए इन्हें बहुत मेहनत करनी पड़ी लेकिन सफलता भी मिली। सन् 1916 में इन्होंने बड़ौदा में एक विशाल संगीत सम्मेलन आयोजित किया, जिसका उद्घाटन महाराजा बड़ौदा द्वारा हुआ। इस सम्मेलन में संगीत के बड़े-बड़े विद्वानों द्वारा संगीत के अनेक तथ्यों पर गंभीरतापूर्वक आपस में विचार विनिमय हुए और एक "आल इंडिया म्यूजिक एकेडमी" की स्थापना का प्रस्ताव पास हुआ इसके बाद दूसरा सम्मेलन दिल्ली में, तीसरा बनारस में और चौथा लखनऊ में आयोजित किया गया एवं अन्य कई स्थानों में भी संगीत सम्मेलन हुए।

●संगीत महाविद्यालय की स्थापना संपादित 

संगीत की उन्नति और प्रचार के लिये संगीत सम्मेलन आयोजित करने के साथ ही इन्होंने कई जगह संगीत महाविद्यालय भी स्थापित किए। इनमें लखनऊ का मैरिस म्यूजिक कालेज प्रमुख है यह संस्थान अब भातखंडे संगीत विद्यापीठ के नाम से जाना जाता है।

●प्रकाशित ग्रंथ संपादित 

संगीत कला पर इन्होंने कई पुस्तकें लिखीं जिसमें प्रमुख हैं-- भातखंडे संगीत-शास्त्र के चार भाग और क्रमिक पुस्तक-मालिका के छह भाग"। इन भागों में हिन्दुस्तान के पुराने उस्तादों की घरानेदार चीज़ें स्वरलिपिबद्ध करके प्रकाशित की गई है।

●संस्कृत संपादित 

स्वलिखित मौलिक ग्रंथ संपादित 

(1) लक्ष्यसंगीतम्‌ 1910 में 'चतुरपंडित' उपनाम से प्रकाशित, द्वितीय संस्करण 1934 में वास्तविक नाम से प्रकाशित। (अपने मराठी ग्रंथों में इसके विपुल उद्धरण अन्यपुरुष में ही दिए हैं)।

(2) अभिनवरागमंजरी

आपकी प्रेरणा से संपादित एवं प्रकाशित लघु ग्रंथ संपादित करें

जिनके वे संस्करण आज अप्राप्य हैं। अधिकांश का प्रकाशनकाल 1914-20 तक हुआ था।

पुंडरीक बिट्ठल कृत (1) रागमाला (2) रागमंजरी (3) सद्रागचंद्रोदय; व्यंकटमखीकृत (4) चतुर्दण्डीप्रकाशिका; (5) रागलक्षणम; रामामात्यकृत (6) स्वरमेलकलानिधिः (मराठी टिप्पणी सहित); नारद (?) कृत (7) चत्वारिंशच्छतरागनिरूपणम्‌; (8) संगीतसारामृतोद्धार: (तुलजाधिप के संगीतसारमृत का संक्षेप); हृदयनारायण देव कृत (9) हृदयकौतुकम्‌ (10) हृदयप्रकाशः (भावभट्ट-कृत) (11) अनूपसंगीतरत्नाकरः (12) अनूपसंगीतांकुशः (13) अनूपसंगीतविलासः (अहोबलकृत) (14) संगीतपारिजातः; (15) रागविबोधः (दोनों मराठी टीकासहित); लोचनकृत (16) रागतरंगिणी (अप्प तुलसी कृत) (17) रागकल्पद्रुमांकुरः। (इस तालिका में किंचित्‌ अपूर्णता संभव है)।

●मराठी संपादित 

(1) हिंदुस्तानी संगीतपद्धति (स्वकृत 'लक्ष्य संगीतम्‌' का प्रश्नोत्तर शैली में परोक्ष रूप से क्रमानुरोध निरपेक्ष भाष्य) : ग्रंथमाला में चार भाग; प्रथम तीन सन्‌ 1910-14 में, एवं चौथा आपके देहांत से कुछ पूर्व प्रकाशित। कुल पृष्ठसंख्या प्राय: 2000। मुख्य प्रतिपाद्य विषय रागविवरण, प्रसंगवशात्‌ अन्य विषयों का यत्र तत्र प्रकीर्ण उल्लेख

(2) क्रमिकपुस्तकमालिका (गेय पदों का स्थूल रूपरेखात्मक संगीत-लिपि-समन्वित बृहत्‌ संकलन) : ग्रंथमाला में चार खंडों के एकाधिक संस्करण जीवनकाल में एवं 5वाँ 6ठा देहांत के बाद 1937 में प्रकाशित। केवल रागविवरण की भाषा मराठी, संकलित गेय पदों की भाषा हिंदी, राजस्थानी, पंजाबी आदि।

●अंग्रेजी संपादित 

(1) A comparative study of some of the leading music systems of the 15th-18th centuries : प्राय: 20 मध्युगीन लघुग्रंथों का समीक्षात्मक विवरण

(2) A short historical survey of the music of upper India : बड़ोदा संगीत परिषद् में 1916 में प्रदत्त भाषण। (दोनों मराठी ग्रंथमालाओं और अंग्रेजी पुस्तकों का हिंदी अनुवाद गत 10 वर्षो में प्रकाशित हुआ है)।

●प्रमुख सहयोगी संपादित 

प्रकाशन में भा. सी. सुकथंकर; संपादन में द. के. जोशी, श्रीकृष्ण ना. रातनजंकर; शास्त्रानुसंधान में अप्पा तुलसी; संकलन में रामपुर के नवाब और वजीर खाँ, जयपुर के मोहम्मदअली खाँ, लखनऊ के नवाब अली खाँ।

●विशेषोल्लेख संपादित 

संगीतशास्त्र में अनुसंधानार्थ प्राचीन और मध्ययुगीन संस्कृत ग्रंथों के अध्ययन की अनिवार्यता दृढ़ स्वर से उद्घोषित की, एवं भावी अनुसंधान के लिए समस्याओं की तालिकाएँ प्रस्तुत कीं।

🙏💐🙇‍♀️

आज १९ सप्टेंबर थोर संशोधक, संगीतशास्त्रकार व संगीतप्रसारक पं.विष्णु नारायण भातखंडे यांचा 84 वा स्मृतिदिन.

भातखंडे, विष्णु नारायण : (१० ऑगस्ट १८६०- १९ सप्टेंबर १९३६). हिंदूस्थानी संगीतक्षेत्रातील

पं. विष्णु नारायण भातखंडे

एक थोर संशोधक, संगीतशास्त्रकार व संगीतप्रसारक. जन्म वाळकेश्वर, मुंबई येथे. मूळ गाव कोकणातील नागाव (जि. रायगड). त्यांचे वडील मुंबईतील एका धनिकाच्या जमीनजुमल्याचे कारभारी होते. त्यांना संगीताचा शौक असून ते स्वरमंडलही वाजवत असत. त्यामुळे गजानन ऊर्फ विष्णू यांस लहानपणापासून संगीताची गोडी लागली. भातखंडे हे लहानपणी बासरी व महाविद्यालयात शिकत असतानाच सतार वाजवण्यास शिकले. सुरुवातीस गोपाळ गिरी यांच्याकडे व नंतर अंध वादक वल्लभदास दामुलजी यांच्याकडे त्यांनी सतारवादनाचे धडे घेतले. ते १८८५ मध्ये बी.ए. व १८८७ मध्ये एल्. एल्. बी. झाले. मात्र तत्पूर्वीच ते १८८४ मध्ये काही पारशी संगीतप्रेमींनी चालविलेल्या ‘गायनोत्तेजक मंडळी’ मध्ये (स्थापना १८७०) दाखल झाले होते. तेथे त्यांना त्या काळातील नामांकित गायक-वादकांचे गायन-वादन ऐकण्याची संधी मिळाली. ही संस्था त्यांच्या व्यासंगाची गंगोत्रीच ठरली व तेथे त्यांच्या संशोधनाला चाल नाही मिळाली. ह्या संस्थेत त्यांनी कितीतरी वर्षे विनावेतन संगीत शिकविले आणि वेगवेगळ्या थोर कलावंतांकडून पारंपारिक धृपदे, ख्याल, होऱ्या, तराणे, ठुमऱ्या यांची माहिती व चिजा गोळा करण्यास सुरुवात केली. त्यातून त्यांना असे आढळून आले, की गायकांच्या चिजांमध्ये व्यक्त होणाऱ्या रागस्वरुपांचा प्राचीन ग्रंथातील रागविचारांशी व उपपत्तींशी नीट मेळ बसत नाही. शास्त्रीय स्वरलिपिपद्धतीचा प्रचार नसल्याने आणि उपपत्तींचे गायकांना ज्ञान नसल्याने ते पारंपारिक चिजांमध्ये बदल करीत आणि नवीनही चिजा बनवीत. त्यामुळे उपलब्ध रागरागिण्या व चिजा हाच संशोधनाचा व उपपत्तींचा पाया मानून भातखंड्यांनी आपल्या जन्मभर चालविलेल्या संगीतकलेच्या पद्धतशीर अभ्यासाला प्रारंभ केला. गायनोत्तेजक मंडळीच्या नियतकालिक बैठकांमध्ये ते वरील विषयासंबंधी पद्धतशीर विचार मांडू लागले. जुन्या ग्रंथांतील भाषा व विचार अस्पष्ट, संदिग्ध व शंकास्पद असल्याचे त्यांना आढळून आले. तद्वतच प्राचीन ग्रंथांर्गत संगीतशास्त्र व प्रत्यक्ष प्रचलित गानव्यवहार यांतील पूर्ण फारकतही त्यांच्या निदर्शनास आली होतीच. त्यातून संगीतशास्त्राची नव्याने आमूलाग्र फेरमांडणी करणे व प्रचलित संगीतव्यवहाराशी त्याची सांगड घालणे, हे त्यांना अत्यावश्यक वाटू लागले. आपला वकिलीचा व्यवसाय सोडून त्यांनी संगीतसंशोधनाला सर्वस्वी वाहून घेतले. त्यासाठी त्यांनी संपूर्ण भारतभर भ्रंमती केली (१९०४ १९०७ व १९०८-०९). ठिकठिकाणच्या संगीतकेंद्रांना भेटी देऊन तेथील शास्त्रकार व कलावंत ह्यांच्यासमवेत त्यांनी चर्चा केल्या. संगीतावरचे दुर्मिळ ग्रंथ, हस्तलिखिते यांचा शोध घेऊन, त्यांतील तत्वविचारांची चिकित्सा केली. महत्वाची हस्तलिखिते नकलून काढली. हिंदूस्थानी संगीतातील स्वरलिपिरचना, रागविचार, त्याचे आरोहावरोह, श्रुतिविचार, थाटपद्धती, वादी-संवादी स्वर इ. विषयांसंबंधी तात्त्विक सांगोपांग चर्चा व त्या अनुषंगाने विविध उपपत्ती त्यांनी आपल्या ग्रंथांतून मांडल्या. तसेच एक खास स्वरलिपिपद्धती प्रस्थापित केली. पंडित भातखंडे यांच्या संगीतकार्याची त्रिसूत्री म्हणजे प्राचीन संगीतविद्येचे संशोधन, नव्या संगीतशास्त्राची नव्याने उभारणी आणि ह्या संगीतशास्त्राचा प्रचार व प्रसार होय. त्यासाठी त्यांनी संगीतविद्यालयाची स्थापना केली. बडोद्याचे महाराज सयाजीराव गायकवाड यांनी आपली सरकारी संगीतपाठशाळा नव्या पद्धतीने चालवण्यासाठी भातखड्यांच्या हवाली केली (१९१६). ग्वाल्हेरचे महाराज माधवराव शिंदे यांनी त्यांच्या देखरेखीखाली ‘माधव संगीत महाविद्यालय’ नव्याने स्थापन केले (१९१८) आणि मुख्य म्हणजे भातखंडे यांनी लखनौला तेथील स्थानिक कार्यकर्त्यांच्या मदतीने ‘मॅरिज कॉलेज ऑफ हिंदुस्थानी म्यूझिक’ हे स्थापन केले (१९२६). या संस्थेचेच रुपांतर पुढे ‘भातखंडे संगीत महाविद्यालया’ मध्ये झाले. तसेच या संगीतविद्यालयांसाठी सुसूत्र असा अभ्यासक्रम त्यांनी आखला व त्यानुसार क्रमिक पुस्तकेही तयार केली. संगीतविषयक खुल्या चर्चा व विचारविनिमय यांद्वारे संगीप्रसार व्हावा, म्हणून संगीतपरिषदा भरवण्याची मूळ कल्पनाही त्यांचीच होय. त्यानुसार बडोदे (१९१६), दिल्ली (१९१८), वाराणसी (१९१९) व लखनौ (१९२४ व १९२५) येथे परिषदा भरवण्यात त्यांनी पुढाकार घेतला. शिवाय शास्त्रीय संगीताच्या प्रचारासाठी लक्षणगीतसंग्रहासारख्या ग्रंथरचनाही केल्या. बव्हंशी १९०८ ते १९३३ या कालावधीत त्यांनी आपली ग्रंथरचना केली. त्यांची प्रमुख ग्रंथसंपदा पुढीलप्रमाणे :

स्वनिर्मिती ग्रंथ : (१) श्रीमल्लक्ष्यसंगीतम् व अभिनव रागमञ्जरी (संस्कृत) (२) हिंदूस्थानी संगीतपद्धती (मराठी, भाग ४, पृष्ठे सु. २,५००) (३) हिंदुस्थानी संगीतपद्धती क्रमिक पुस्तकमालिका (मराठी, भाग १ ते ६, एकूण चिजा १,८५२) (४) अ शॉर्ट हिस्टॉरिकल सर्व्हे ऑफ द म्यूझिक ऑफ अपर इंडिया (इंग्रजी) (५) अ कंपॅरेटिव्ह स्टडी ऑफ सम ऑफ द लीडींग म्यूझिक सिस्टिम्स ऑफ द फिफ्टीन्थ, सिक्सटीन्थ, सेव्हन्टीन्थ अँन्ड एटीन्थ सेंचुरीज (इंग्रजी) (६) हिंदुस्थानी म्यूझिक (इंग्रजी) (७) लक्षणगीतसंग्रह (३ भाग) (८) गीतमालिका (२३ मासिक अंक प्रत्येक अंकात सु. २५ गीतांच्या बंदिशी) (९) पारिजात प्रवेशिका : पं. अहोबलकृत संगीतपरिजात ग्रंथाच्या स्वराध्यायावरील भाषा (मराठी) (१०) रागविबोधप्रवेशिका : पं. सोमनाथकृत रागवियोध ग्रंथाच्या स्वराध्यायावरील भाष्य (मराठी).

तसेच त्यांनी काही संगृहीत ग्रंथही प्रकाशित केले, ते असे : (१) पं. रामामात्यकृत स्वरमेलकलानिधी (संस्कृत) (२) पं. व्यकंटमखीकृत चतुर्दण्डिप्रकाशिका (संस्कृत) (३) रागलक्षणम् (कर्ता अज्ञात) (४) राजा तुळजेंद्रकृत संगीतसारामृतोद्धार (संस्कृत) (५) कवी लोचनकृत रागतरड्‌गणी (संस्कृत) (६) पुंडरीक विठ्ठलकृत सद्रागचन्द्रोदय रागमञ्जरी, रागमाला, नर्तननिर्णय (चारही ग्रंथ संस्कृतामध्ये) (७) हृदयकौतुककृत हृदयकौतुक व हृदयप्रकाश (संस्कृत) (८) पं. भावभट्टकृत अनूपसंगीतरत्नाकर, अनूपसंगीतविलास व संगीतअनूपांकुश (सर्व संस्कृतामध्ये) (९) पं. श्रीनिवासकृत संगीतरागतत्त्वविबोध (संस्कृत) (१०) श्रीकंठकृत संगीतकौमुदी (संस्कृत) (११) पूर्ण कविकृत नादोदधि (हिंदी) (१२) चत्वारिशच्छतरागनिरुपणम् (संस्कृत) (१३) अष्टोत्तरशतताललक्षणम् (संस्कृत ग्रंथकर्ता अज्ञात) (१४) पं. काशिनाथशास्त्री अप्पा तुलसीकृत संगीतसुधाकर, संगीतरागकल्पद्रुमड्‌कुर, संगीतरागचन्द्रिका (सर्व संस्कृतामध्ये) व संगीतरागचन्द्रिकासार (हिंदी).

यांपैकी काही ग्रंथाची रचना त्यांनी टोपणनावाने केली. उदा., लक्ष्यसंगीत ग्रंथासाठी ‘भरतपूर्वखंडनिवासी चतुर पंडित’ हिंदुस्थानी संगीतपद्धतीसाठी ‘पं. विष्णुशर्मा’ तर चिजांसाठी ‘चतुर’ व ‘हररंग’ ही नावे त्यांनी घेतली. शिवाय जुन्या संस्कृत ग्रंथांच्या प्रकाशनासाठी ‘भारव्दाजशर्मा’ हे नाव स्वीकारले. त्यांची ही ग्रंथसंपदा व मौलिक संशाधन संगीतशास्त्रज्ञांच्या व कलावंतांच्या पुढील पिढ्यांना मार्गदर्शक व प्रेरक ठरले. वाळकेश्वर, मुंबई येथे निधन झाले.

🙏💐🙇‍♀️

मराठी संदर्भ : रांतजनकर, श्री. ना. संगीताचार्य पं. विष्णु नारायण भातखंडे,मुंबई, १९७३.

मंगरुळकर, अरविंद गिंडे, कृ. गुं.

Wednesday, December 9, 2020

Gurudev Rabindranath Tagore


Gurudev Rabindranath Tagore
Portrait by Asith Chanushka Atapattu
05.10.2013


"භාරතයේ ගුරු දේවයන්ගේ රුව අැදි අපගේ ගුරු දේවයාණන්.... රවීන්ද්රනාථයන්ගෙන් භාරතය බැබළුණු සෙයින් ම අප ගුරුදේවයන් නිසාවෙන් ද නුදුරේ ම ලකඹර බැබළෙනු අැත. එ් දිනය එන තෙක් අපි දු සොම්නසින් ඔබ පසුපසින් එන්නෙමු "


 

කේමදාස සින්හාවලෝකනය


 ආචාර්ය ප්‍රේමසිරි කේමදාසයන් පිළිබද රචනාවී ඇති ග්‍රන්ථයන් අතුරෙන් එතුමාගේ ජීවන අන්දරය ඉතාම රසවත්ව ලෙස පාඨක සහුර්දයන් වෙත දායද කරන ලද අපූරු ග්‍රන්ථයක් ලෙස අසන්ක සායක්කාර මහතා විසින් රචනා කරන ලද "කේමදාස සින්හාවලෝකනය" දැක්විය හැක. 

මෙය සන්ගීතය හදාරන දූ පුතුන් වෙසෙසින්ම පරිශීලනය කළයුතු ග්‍රන්ථයකි! මනරම් නිමාවකින් යුත් මෙය අහස පොතකි.




Tuesday, December 8, 2020

Vishradha Part 1


Past Papers of Visharad Part 1 - Vocal










 

"නම්‍රෙකිසී බොලෝ රාධා ජබොයි දෙකේ තී"

 "නම්‍රෙකිසී බොලෝ රාධා ජබොයි දෙකේ තී"


Naa, Rekhechhi Bonolata Lyrical Shyamal Mitra

"නම්‍රෙකිසී බොලෝ රාධා ජබොයි දෙකේ තී"

මෙමෙ ගීතය ඔබට මතක ඇතැයි සිතමි. අප පාසල් යන අවදියේ මෙම ගීතය අප උගත්තේ රබීන්ද්‍ර ගීතයක් ලෙසින්ය. රබීන්ද්‍ර ගීත යනු ගුරුදේව් රබීන්ද්‍රනාථ් තාගෝර් තුමන් විසින් නිර්මාණය කරන ලද මනරම් ගීත සම්ප්‍රදායයකි. "ජොදි තෝර් ඩාක් ශුනෙ කෙඋ නා ආශේ තොබේ ඇක්ලා චොලෝ රේ", "ග්‍රාම් ඡාඩා ඔයී රාන්ගා මාටීර් පොථ්", "පොරොබාශී චොලෙ එශෝ ඝොරේ පොරොබාශී"....ආදී ප්‍රචලිත ගීත රබීන්ද්‍ර ගීත වේ. පොදුවේ ගත්කල මෙම ගීත "රබීන්ද්‍ර සන්ගීත්" යනුවෙන් හදුන්වයි.

නමුත් ඉහත දැක්වෙන ගීතය ගුරුදේව් රබීන්ද්‍රනාථ් තාගෝර් තුමන් විසින් නිර්මාණය කරන ලද ගීතයක් නොව සුධීන් දාස්ගුප්තා විසින් රචනාකොට සන්ගීතවත් කල ගීතයකි. මෙම ගීතය ප්‍රථම වරට ගයා ඇත්තේ ශ්‍යෑමොල් මිත්‍රා නම් ගායකයා විසිනි. එමෙන්ම මෙම ගීතයෙහි වචන සින්හල භාෂාවට වරනැගීමේදී යම් අඩුපාඩුවක් සිදුවී ඇති බව පෙනේ. සැබැවින්ම මෙම ගීතය "නම්‍රෙකිසී බොලෝ රාධා ජබොයි දෙකේ තී" නොව "නාම් රෙඛෙඡී බොනෝ ලොතා ජොඛොන් දෙඛෙඡී" ලෙස නිවැරදි විය යුතුය.

සැබැවින්ම "නාම් රෙඛෙඡී බොනෝ ලොතා ජොඛොන් දෙඛෙඡී" නැමැති ගීතය රබීන්ද්‍ර ගීතයක් නොව "ආධුනික් බාන්ග්ලා ගාන්" යටතට අයත් වන්නකි. බෙන්ගාල ප්‍රදේශයේ ප්‍රචලිතව ඇති ගීත සම්ප්‍රදායයන් ලෙස බාඋල්, භටියාලි, කීර්තන්, රාම්ප්‍රසාදී ආදී ජන සන්ගීතාන්ග මෙන්ම ආධුනික් බාන්ග්ලා ගාන්, රබීන්ද්‍ර සන්ගීත්, නසzරුල් ගීතී, බ්‍රහ්ම සන්ගීත් ආදී සන්ගීත සම්ප්‍රදායයන් දැක්විය හැක. 

"වන්ග ගී" යනුවෙන් සින්හල භාෂාවෙහි ව්‍යවහාරයට පත්වන්නට ඇත්තේ මෙම බාන්ග්ලා ගාන් හෙවත් බෙන්ගාලී ගීත සම්ප්‍රදායයයි. මේ අනුව විමසා බලනවිට පෙනීයන්නේ "නාම් රෙඛෙඡී බොනෝ ලොතා ජොඛොන් දෙඛෙඡී" යන ගීතය රබීන්ද්‍ර ගීතයක් නොව වන්ග ගීයක් හෝ බෙන්ගාලී ගීතයක් ලෙසින් හැදින්වීම වඩාත් නිවැරදි වන බවයි.

රබීන්ද්‍ර සන්ගීතය සහ වන්ග සන්ගීතය යනු එක් සම්ප්‍රදායයක්ද එසේ නැතිනම් සම්ප්‍රදායයන් දෙකක්ද යනුවෙන් මා සිතෙහි ඇතිවී තිබූ ගැටලුව නිරාකරණය වූයේ මා ශාන්තිනිකේතනයෙහි ගතකල වසර තුනක කාලය තුළයි. මෙමෙ සාකච්ඡාවට බදුන්වූ ගීතයෙහි මුල් ගීතය අන්තර්ජාලය ඔස්සේ ශ්‍රවණය කළෙමි. එබැවින් මෙම සටහන හුදෙක්ම ඔබගේ දැනුම උදෙසා ඉදිරිපත් කිරීමට සිත්විය. රබීන්ද්‍ර සන්ගීතය වැනි ඉතා වටිනා විෂයක් පාසැල් සන්ගීත විෂයමාලාවට අන්තර්ගතවී තිබීම බොහෝ සතුටට කරුණකි!

Naam rekhechhi Bonolota jokhon dekhechhi

hoeto ba sei khone tomai bhalobeshechhi]2

bonolota kao kotha, hoyo na go kunthita

didha thor thor monei tai na eshechi ||

naam rekhechhi Bonolota jokhon dekhechhi

hoeto ba sei khone tomai bhalobeshechhi

[jol bhora megh oi duchokhe

dekhte ami peyechi

ekla mon e nirjonete tomar chhobi eke[n]chhi ||]2

naam rekhechhi Bonolota jokhon dekhechhi

hoeto ba sei khone tomai bhalobeshechhi||

[bonolota kao kotha, hoyo na go kunthita](2)

[ekti kothai shunbo bole tai to kaache eshechi

bolbe ki go amio to tomai bhalobeshechhi](2)

naam rekhechhi Bonolota jokhon dekhechhi

hoeto ba sei khone tomae bhalobeshechhi

bonolota kao kotha, hoyo na go kunthita

didha thor thor monei tai na eshechi ||

naam rekhechhi Bonolota jokhon dekhechhi

hoeto ba sei khone tomai bhalobeshechhi||


Article by : Guru Ji Asith